Piotr Witkowski

Geneza Klubów Inteligencji Katolickiej sięga 1956 roku, kiedy to na fali Października powstał w dniu 23.10.1956 r. Ogólnopolski Klub Postępowej Inteligencji Katolickiej (OKPIK). Klub ten zgrupował ludzi działających w reaktywowanym Tygodniku Powszechnym i miesięczniku ZNAK, do których należeli: Antoni Gołubiew, Hanna Malewska, Stanisław Stomma, Jerzy Turowicz, Jerzy Zawieyki, a także zgrupował pracowników naukowych z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (m.in. Tadeusz Mazowiecki i Janusz Zabłocki).

Pod auspicjami OKPIK powstało ponadto 20 klubów terenowych, z tym że władze wydały pozwolenie na rejestrację Klubów Inteligencji Katolickiej (KIK) jedynie w Krakowie, Poznaniu, Toruniu, Warszawie i we Wrocławiu. Największym i najprężniejszym był KIK warszawski, na czele którego stał znany katolicki pisarz i dramaturg Jerzy Zawieyski.

W Sejmie w 1957 r. za zgodą ówczesnych władz Kluby miały pięcioosobową reprezentację: Antoni Gładysz, Stefan Kisielewski, Zbigniew Makarczyk,, Stanisław Stomma oraz Jerzy Zawieyski, który wszedł w skład Rady Państwa. Koło złożone z tych posłów przyjęło nazwę Koła Poselskiego “ZNAK”. Mandaty poselskie dla Ruchu Znak dawane były konkretnym z góry określonym osobom. Skutkiem tego władze żądały od posłów uległoŚci, eliminując ludzi o postawie niekonformistycznej (Stefan Kisielewski). Nieugiętą postawę zachowali wtedy: Stanisław Stomma, Jerzy Zawieyski, Tadeusz Mazowiecki.

Podczas posiedzenia Sejmu w dniu 11 marca 1968 r. Koło Znak wystąpiło ze słynną interpelacją w sprawie zajŚć marcowych, w obronie młodzieży domagającej się wolności słowa i występującej przeciwko zakazowi inscenizacji Dziadów Adama Mickiewicza w reżyserii Kazimierza Dejmka. Nie jest wyjściem zdławienie manifestacji, ale nieutracenie możliwości rozmawiania ze społeczeństwem. Apelujemy o ten kierunek rozwiązań – pisali w swojej interpelacji ówcześni posłowie Znaku: Konstanty Łubieński, Tadeusz Mazowiecki, Stanisław Stomma, Janusz Zabłocki i Jerzy Zawieyski. To odważne i godne wystąpienie sprowadziło na posłów Znaku kampanię niewybrednych oszczerstw, wyzwisk i oskarżeń (“resztki reakcji”, “sługusy imperializmu i syjonizmu” itp.). Prezes warszawskiego KIK-u Jerzy Zawieyski wystąpił wówczas z Rady Państwa nie mogąc pogodzić się z atmosferą szykan, oszczerstw i obłudy.

Te dramatyczne przeżycia odbiły się fatalnie na zdrowiu Jerzego Zawieyskiego i przyczyniły się do jego przedwczesnej śmierci. Również Tadeusz Mazowiecki padł ofiarą nagonki władz i w następnych wyborach do Sejmu już nie mógł kandydować.

Od tego czasu władze starały się rozbić Ruch Znak.

Ostateczny rozłam Ruchu Znak nastąpił po głosowaniu w Sejmie w 1976 r. nad przyjęciem zmian w Konstytucji, podczas którego jako jedyny wstrzymał się od głosu Stanisław Stomma.

W drugiej połowie lat siedemdziesiątych z inspiracji Janusza Zabłockiego powstały Kluby Inteligencji Katolickiej w Łodzi i Lublinie. Tak więc działały cztery kluby “stare” kontynuujące pierwotne założenia Ruchu Znak (Kraków, Warszawa, Wrocław, Toruń) oraz cztery kluby Ruchu neo-Znak (Warszawa, Poznań, Łódź i Lublin).

We wrześniu 1980 r. Klub poznański usunął z prezesury Jerzego Ozdowskiego i przyłączył się do klubów spod “starego” Znaku, natomiast pozostałe kluby spod neo-Znaku przestały działać i rozwiązały się.

Po sierpniu 1980 r. i na początku 1981 r. na fali protestów i przemian w życiu społecznym i politycznym powstało kilkadziesiąt Klubów Inteligencji Katolickiej w różnych miastach całej Polski. Kluby te opracowały swoje statuty i programy działania opierając się na programach “starych” KIK-ów wchodzących w skład Ruchu Znak. Wśród tych nowopowstałych stowarzyszeń znalazł się również Klub Inteligencji Katolickiej w Bielsku-Białej.

Kluby działają na zasadzie całkowitej autonomii, mają własne statuty i osobowość prawną, natomiast współpracują ze sobą i pomagają sobie wzajemnie.

Zanim powstał Klub Inteligencji Katolickiej w Bielsku-Białej w parafii św. Mikołaja organizowane były wykłady dla inteligencji, których podstawą była problematyka biblijna. Wykłady połączone zwykle z żywą i szeroką dyskusją prowadzone były przez ks. dr Józefa Kozyrę i odbywały się dwa razy w miesiącu. Począwszy od września 1980 r. wprowadzony został dodatkowo cykl wykładów na tematy etyczne. Wykłady te prowadził raz w miesiącu ks. dr Franciszek Płonka z Krakowa.

W ten sposób powstał stały krąg uczestników powyższych spotkań, z którego wywiódł się Komitet Założycielski Klubu Inteligencji Katolickiej w Bielsku-Białej. Pierwsze posiedzenie Komitetu (21osób) odbyło się 15 stycznia 1981 r. na probostwie parafii św. Mikołaja. W posiedzeniu uczestniczyli inicjatorzy utworzenia KIK-u – ks. dziekan Franciszek Żebrok i ks. dziekan Józef Sanak oraz przedstawiciel KIK-u krakowskiego (redaktor Tygodnika Powszechnego) Marek Skwarnicki.

Komitet Założycielski wybrał dla opracowania projektu Statutu KIK komisję w składzie: mgr inż. Janusz Frączek, inż. Zdzisław Greffling, mgr Janina Królikowska, dr Wiesława Szcześniak, mgr inż. Piotr Witkowski.

W dniu 30 stycznia 1981 r. odbyło się drugie zebranie Komitetu Założycielskiego, na którym został przedyskutowany i ostatecznie ustalony projekt Statutu. Komisja statutowa została przekształcona w Tymczasowy Zarząd KIK w następującym składzie:

Tymczasowy Zarząd opracował i złożył wniosek o zarejestrowanie KIK w Urzędzie Wojewódzkim w Bielsku-Białej w dniu 3 lutego 1981 r.

Zgodnie ze Statutem Klub Inteligencji Katolickiej w Bielsku- Białej jest społeczną organizacją obywateli polskich wyznania rzymsko-katolickiego, którzy zgodnie ze swoim światopoglądem mają na celu:

• działalność w oparciu o naukę Kościoła Katolickiego dla kształtowania osobowości i wychowania człowieka świadomego swych obowiązków indywidualnych i społecznych,
• pracę w zakresie tworzenia, pogłębiania i krzewienia kultury intelektualnej, artystycznej i obyczajowej,
• przeciwdziałanie społecznym chorobom moralnym,
• udzielanie pomocy potrzebującym,
• działalność ekumeniczną.

Klub Inteligencji Katolickiej w Bielsku-Białej został zarejestrowany przez Wojewodę Bielskiego w dniu 23 lutego 1981 r. W tym samym dniu odbyło się kolejne spotkanie Komitetu Założycielskiego i kandydatów na członków KIK, na którym Tymczasowy Zarząd omówił Statut i podjęte działania oraz zapoznał zebranych z zamierzeniami Tymczasowego Zarządu na najbliższy miesiąc. Na zebraniu tym podjęto uchwałę o wysokości składek członkowskich i ustalono termin Walnego Zebrania KIK połączonego z wyborem władz statutowych.

Pierwsze (po zarejestrowaniu KIK) Walne Zebranie odbyło się w dniu 24 marca 1981 r. Wybrano na nim władze statutowe KIK, które ukonstytuowały się następująco:

Na Walnym Zebraniu wytyczone zostały kierunki działalności Klubu i podjęto decyzję o konieczności powołania sekcji tematycznych, w których by mogli być zaangażowani wszyscy członkowie Stowarzyszenia. W pierwszej kolejności utworzono sekcje: redakcyjną, biblijną, biblioteczną, rodzin, życia wewnętrznego, ekumeniczno-misyjną, turystyczno-krajoznawczą i pomocy społecznej.

Pierwszym kapelanem KIK-u został ks. dr Józef Kozyra z parafii św. Mikołaja, który od początku powstania Klubu w każdy pierwszy piątek miesiąca odprawiał Mszę św. w intencji wszystkich członków Stowarzyszenia w kościele Matki Bożej Zbawiciela przy ul. Kluski. Przedmiotem homilii były encykliki Jana Pawła II. W tym dniu również inne KIK-i w Polsce miały swoje Msze św. i w ten sposób tworzyła się duchowa wspólnota wszystkich klubów.

W dniu 29 kwietnia 1981 r. w kościele Opatrzności Bożej odbyła się uroczysta inauguracja działalności Klubu. Mszę św. koncelebrowaną odprawił ks. dziekan Józef Sanak i ks. dr Józef Kozyra, który wygłosił okolicznościową homilię. Liturgię uświetnił swoim śpiewem Chór Cechów Rzemieślniczych Zew pod dyr. Adelajdy Kryjak. Po Mszy św. prezes KIK-u krakowskiego hr. Andrzej Potocki poinformował zebranych o działalności swojego klubu, natomiast red. Tygodnika Powszechnego Tadeusz Szyma wygłosił inauguracyjny wykład o działalności katolików świeckich w Polsce powojennej. Okolicznościowe życzenia i błogosławieństwo dla bielskiego KIK przesłali – Metropolita Krakowski ks. kard. Franciszek Macharski i Ordynariusz Diecezji Katowickiej ks. bp Herbert Bednorz.

Dużym powodzeniem cieszył się ogłoszony konkurs na emblemat KIK w Bielsku-Białej. Z pośród kilkunastu propozycji został wybrany projekt inż. Stanisława Cieplaka. Po niewielkiej modyfikacji emblemat ten jest nadal używany.

W pierwszych miesiącach swojej działalności KIK korzystał z gościny na probostwie parafii św. Mikołaja zbierając się raz w tygodniu w pomieszczeniu kancelarii parafialnej. Pomimo dużej serdeczności i pomocy z jaką Klub spotykał się ze strony ks. dziekana Franciszka Żebroka, szerszą działalność można było rozwinąć dopiero w oddzielnym własnym pomieszczeniu. W tym celu Zarząd KIK wystąpił do Prezydenta Bielska-Białej o przydział lokalu. Miłym zaskoczeniem była pozytywna decyzja ówczesnego Prezydenta Miasta mgr inż. Jacka Krywulta, który przydzielił KIK-owi lokal przy ul. Kosmonautów 19 (obecnie ul. Wzgórze 19). Lokal ten wymagał jednak kapitalnego remontu, który należało wykonać przed przeniesieniem siedziby Klubu. Główny wysiłek Zarządu skierowany był wówczas na stworzenie podstaw organizacyjnych działalności merytorycznej Stowarzyszenia.

Piotr Witkowski